Andriy Şçekun: “Bugün Qırımnıñ sakinleri daa çoq eminler ki, yarımada meselesi keçkende kibi o qadar “toqunılmaz” olmay.

Andriy Şçekun – Qırımnıñ sakini, jurnalist, cemaat erbabı, naşir, “Qırım odası” gazetasınıñ baş müarriridir. Qırımda o 23 sene yaşadı, amma andan mecburen sürgün etildi. Esirlerniñ birinci deñişmesinden soñ Ukrainanıñ qıtaviy qısmında yaşay. Onen qırım qarşılığı, semereli malümat siyaseti, rus sahte malümatına qarşılıq, medeniy-tarihiy mirasnı qorçalav ve yarımada işğalden azat etilecek soñ al etmeli olacaq meseleler aqqında laf etemiz. Bu intervyu, kiçik aynıñ 26-sında qayd etilgen Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar şeeriniñ işğaline qarşılıq kününe bağışlanğandır. 

2014 senesi Qırımda siz, narazılıq numayışında faal bir iştirakçi, şu cümleden “AvropaMaydanı-Qırım” cemaat areketiniñ idarecilerinden biri ediñiz. O zaman qaysı küreş yolunı keçtiñiz?

2012-2014 seneleri – Qırımda rus taraflı teşkilâtlarına ukrain qarşılığınıñ parlaq saifeleri, bundan soñ rus tecavuzına qarşı faal bir küreştir. “AvropaMaydanı-Qırım” areketiniñ numayışları teşkil etile ediler, Maydan destek etmek içün Qırımnıñ sakinleri Kıyivge kete ediler v.i. Kelecek zor sınavlar – aileniñ tahliyesi, saqlanuv, Ukrainanıñ destegine halq ögünde tedbirlerni teşkil etüv, Aqmescit vokzalında meni tutıp hırsızlanuv, qardaşım kibi Anatoliy Kovalskıynen on bir senelik esirlik, anda azaplar ve işkenceler yaşadım. Bizni deñiştirüv ceryanı – deyerli resmen Qırımnıñ sıñırlarından sürgünliktir. Zor edi. Amma er vaqıt yanımda Qırımnıñ lâqaytsız sakinleri – dayanğan ukrainalılar ve qırımtatarlar ediler. Ukrain Qırımı içün küreşimizde bizim birligimiz soñ derecede müim edi.

2012 senesi boş ayda biz pek yahşı añladıq ki, bizim devletimizniñ inkişaf avropa yolu içün küreş, Qırımnı toquycaq. Ukrainanıñ başqa bölgelerinde kibi muayyen qarar bermek kerek edi. Biz Ukrainanıñ ABe kirişini destek etmek içün qırım areketini acele tazda teşkil ettik.

2013 senesi boş aynıñ 24-ünde “Men ABni saylayım” birinci numayışı vaqtında Aqmescit şeerinde  “AvropaMaydanı-Qırım” cemaat areketiniñ teşkil etilmesini bildirdik. Birinciden çağıruvımızğa yüzlerce insan, bundan soñ da biñlerce insan ses berdi.

O kün “Bölgeler fırqası” bizge qarşı Qırımnıñ 5 biñ sakini çıqardı. Olar aralarında rus taraflı teşkilâtlarınıñ vekilleri, kommunizmçiler, bücet müessiseleriniñ işçileri ediler. Olarnıñ çoqusını Qırımnıñ bütün bölgelerinden ketirdiler. Endi o kün olar, Ukrainanıñ Bergi birleşmesine qatılmasını talap eterek, “Qırım – rusiyege” devletke qarşı şiarınen çıqtılar.

2014 senesi kiçik aynıñ 27-sinde rus ordusı ve mahsus hızmetleri Qırım MC Nazirler Şurasınıñ ve Yuqarı Şurasınıñ binalarını zapt etkenlerde menim taqımnıñ saylavı bar edi: ya da qaçmaq, duşmanen añlaşmaq, ya da öz ayatını telükege oğrataraq qarşılıq köstermek. Biz küreşmege sayladıq. Budapeşt memorandumınıñ ülkelerine İşğalge qarşılıq areketiniñ ilk ilânı azırlandı.

2014 senesi saban ayınıñ 2-sinde er kün Aqmescit şeerinde Taras Şevçenkonıñ köküsi eykeli yanında ukrain taraflı qarşılıq numayışlarını keçire edik. Olar çoqlaştırlar ve bütün yarımadağa tarqatıldılar. O zaman qarşılıq areketi olaraq biz, esas vazifemizni yaptıq. Bu, Qırımda er kes rusiyeni bekledi dep uydurmasına malümat qarşılıqğı edi. 2014 senesi saban ayınıñ 9-ında eñ kütleviy bit numayış keçirildi. Anda Qırımnıñ tahminen üç biñ sakini iştirak etti. Tamam o zaman faalcilerimizni tutıp hırsızlamağa başladılar.

Rus propagandası faal olaraq fikir tarqata ki, yarımadanıñ deyerli er bir sakini rfda yaşamağa hayal ete. Sizce kerçekten de vaziyet nasıldır?  Qırımnıñ sakinleriniñ qaysı sayısı Ukrainada yaşamağa istey? Bu insanlar kimlerdir?

İşğalden evelki devirde rfnı destek etken kişilerniñ Qırımnıñ bütün sakinlerinden tek 4 faizi edi. Bu, 2010 senesi Qırım MC Yuqarı Şurasına yerli saylavlarnıñ resmiy bilgileridir. Kommunizmçilerniñ saylavı da keçirildi – 7% ve “Birlik” fırqasınıñ saylavı – 5% edi. O zaman olarnıñ Qırımdaki siyasetke tesiri yoq edi. Qırım parlamentinde çoqusı – 49% – olarğan “Bölgeler Fırqası”nıñ esas tesiri bar edi.

Ukrain taraflı milliy-demokratik quvetleri zayıf ediler, amma 2010 senesi oalenıñ saylav çoqusı, saylayıcılarnıñ 15%i edi. Endi 2012 senesi bu raqam 25%ğa arttı. Yani er sene Qırımda ukrain taraflı quvetlerniñ saylavı arta edi. Ve bu, rus taraflı olğan kişilerniñ pekitmesini imkânsız yaptı. Bunıñ içün rf, Qırımda az kişilik quvetleriniñ tesiri bar olğance tecavuz yapmağa aşıqtı.

Amma men başqa raqamlarğa diqqat eter edim. Tamam ukrainalılarnıñ sayısınıñ azlaşmasına. 2014 senesi olarnıñ qısmı umumiy ealiniñ sayısından 15% edi. 2021 senesi ise 7%ge tüşti. İşğal akimiyeti, ealini cedvelge aldı. Körgenimiz kibi işğal devrinde ukrainalılar, eñ çoq ayırımğa oğraşqan qavmiy gruppa oldılar. Resmen bu, Qırımda ukrainalılarnıñ qavmiy genotsidiniñ delilidir. 

rf bütün bu cinayetler içün cevapkâr olmalı. Biz ise Qırım yarımadasınıñ topraqlarında bu işğal siyasetini yerine ketirgen kişilerge adliyeden qaçınmağa yol bermelimiz.

Elbette bu ealini cedvelge aluvlarğa diqqatnen inanmaq kerek, çünki olar, faal rus propagandasınıñ parçasıdır. Amma müim ki, işğal vaziyetinde bile em ukrainalılar, em de qırımtatarlar öz milliy hususiyetlerini saqlaylar. Ailelerini qorçalamaq içün atta öz fikirlerini ve menfaatlarını gizlemeliler.

İnsanlarnıñ isteklerini qıymetlendirgende esapqa almaq kerek ki, Qırımnıñ sakinleriniñ çoqusınıñ işğalden evel ve ondan soñ Qırımda ayatını qıyaslamaq imkânı bar. Olarnıñ çoqusı rusiyeden başqa areket tarzını bekley ediler. Bunıñ içün şimdi bazıları vaqialarnı yañıdan qıymetlendireler. Ayrıca cebede USQniñ soñ muvafaqiyetlerine köre.

Eminliknen ayta bilirim ki, Qırımnıñ Ukrainağa qaytarılmasını destek etken kişilerniñ sayısı arta. Qırımnıñ sakinleri daa çoq eminler ki, yarımada meselesi keçkende kibi o qadar “toqunılmaz” olmay. Tamam bunıñ içün soñ zamanlarda rus propagandası “rus barışığı” mefküresini faalce tarqatmağa ıntıla, çünki propagandacılar, yañı diqqat aluv ve sahte malümat berüv usullarını tüşünip çıqaralar.

Yarımadanıñ sakinlerine signal bermek içün tamam şu anda Qırım VİET olğance, Ukraina ne yapılmalı: ğalebe ve yarımadanıñ işğalden azat etilmesi qaçınılmazmı?

Ukraina, kelecek 5 sene içün er bir saada areketler planını muayyen tarzda azırlamalı. Bu, ğalebe ve Qırımnıñ işğalden azat etilmesinden qaçınılmaz eñ yahşı signalı olacaq. Enid bugün Prezident, Yuqarı Şura, Nazirler Kabineti, arbiy memuriyetlerniñ ne yapacaqlarını bildirmelimiz. Halqımız ve halqara cemaatnıñ qaysı vazifeler yapacaqlarını da. Bu aqqında tüşünip, Qırımnıñ sakinlerine bildirmek lâzımdır.

Endi bugün Ukraina muayyen areketler planına saip olmalı, işğalcilerden azat etilecek soñ Qırımnıñ sakinleri içün yañı imkânlarnı köstermeli. Esas qıymetler arasında vatandaşlarnıñ aqları ve söz serbestligi olmalı. Bu endi bugün yapmaq müimdir.

Ukrainalılar eminler ki, tamam bu sene, bizim Ğalebemizniñ senesi olacaq, Ğalebe ise – elbette Qırımnı işğalden azat etüvdir. Azat etilecek soñ Qırımnıñ sakinlerini ukrain medeniy boşluğına eñ çabik tarzda integratsiya etmek içün ilk adımlarımız qaysı olmalılar?

Birinciden biz añlamaq kerekmiz ki, ukrain identifikatsiyasını yaratmadan Qırımnıñ sakinlerini ukrain medeniy boşluğına integratsiya etmek imkânsızdır. İlk adımlarımız, rus tecavuzına qarşılıqnıñ esası olaraq Qırımnıñ ukrain cemaatınıñ birleşmesine ve pekitmesine, Ukrainanıñ topraq bütünliginiñ istiqrarı ve kefaletine yönelmeliler. 30 senelik Mustaqilligimiz boyunca Qırımda ukrain cemaatınıñ rolü kerekli tarzda qıymetlenmey edi.

Qırım – ukrainalılarnıñ milliy azlıq olğanları tek bölgedir. İşğal devrinde olar, eñ büyük qavmiy ayırım çekeler. Doquz senedir işğalciler, ukrain milliy identifikatsiyasını maqsatkâr tarzda yoq eteler. Bunıñ içün ukrain cemaatınıñ devlet destegine ihtiyacı bar. Çünki tamam o – Qırımnıñ sakinleriniñ ukrain medeniy boşluğına integratsiyasına bir anahtar, ukrain identifikatsiyasınıñ ve aynı zamanda Ukrainanıñ milliy telükesizliginiñ taşıyıcısıdır!