Halqara gumanitar uquq (HGU) – cenk areketlerini yapuv vastaları ve usullarını sıñırlamaq maqsadınen silâlı çatışmalar vaqtında qullanılğan halqara cemaat ögündeki uquqnıñ pıtağıdır.
Uquqnıñ bu pıtağı, cenk areketlerinde iştirak etmege bitirgen kişilerge silâlı çatışmanıñ tesirinden grajdan ealini qorumağa yönelgendir.
İnsaniyetlik esasları, halqara gumanitar uquqta eñ çoq umumiy esastır. O, silâlı çatışmalar vaqtında qullanılğan ve halqara gumanitar uquqnıñ sıñırdaş pıtaqlarnen bağlanğan, bütün maddelerni manıtqlı tarzda qurulğan qaideler sistemasını birleşe.
Halqara gumanitar uquqnıñ menbaları
Halqara añlaşmalar
- Areket etken ordularda yaralanğan ve hasta kişilerniñ taqdirini yahşılaştıruv aqqında (I) Jenevre şartnamesi
- Deñizde silâlı quvetlerniñ terkibinden yaralanğan, hastalanğan ve gemi qazasına oğraşqan kişilerniñ taqdirini yahşılaştıruv aqqında (II) Jenevre şartnamesi
- Arbiy esirlernen tutuv aqqında (III) Jenevre şartnamesi
- Cenk vaqtında grajdan ealini qorçalama aqqında (IV) Jenevre şartnamesi
- Halqara silâlı çatışmalarnıñ qurbanlarını qorçalama aqqında I. qoşma protokol;
- İlâve işaret emblemasını kirsetüv aqqında III. qoşma protokol
- Silâlı çatışma şartında medeniy qıymetlerni qoruma aqqında Gaaga şartnamesi ve oña eki Qoşma protokol
- Pek ağır bozmalar ketirgen ya da saylanmaz areketke saip olğan muayyen silânı qullanmağa yasaq ya da sıñırlama aqqında şartname
- Kaseta silâsını qullanmağa yasaq aqqında şartname
Adetli HGU
Halqara gumanitar adet – universal şartında er bir devlet ve subyekt, şu cümleden devlet olmağan teşkilâtları – silâlı çatışmanıñ tarafları içün mecburiydir. Halqara gumanitar uquqnıñ adet qaideleri, açıq-aydın bir şekilde mevcut olmay, yazılı şekilde de qayd etilmedi.
Adetli halqara uquq, “qanun olaraq qabul etilgen umumiy ameliyat”tan ketken ve añlaşma uquğından mustqail olğan qaidelerden ibaret ola. Halqara gumanitar uquqnıñ adetleriniñ zemaneviy silâlı çatışmalarda al etici olalar, çünki olar, añlaşma uquğındaki boşluqlarnı toldurıp, qurbanlarğa berilgen qorumanı pekiteler.
ReNazirliginiñ HGU saasında faaliyeti
ReNazirliginiñ esas vazifelerinden biri – Ukrainanıñ bütün topraqlarında halqara gumanitar uquqnıñ qaidelerini riayet etüv meseleleri devlet siyasetini şekillendirmege ve yerine ketirmege temin etmektir.
Bu maqsatnen ReNazirligi, Ukrainanıñ vaqtınca işğal etilgen ve olarğa yaqın topraqlarında halqara gumanitar uquqnıñ qaidelerini raiyet etüv aqqında malüamtnı toplar, talil eter ve umumileştirir, bozma vaqialarına qarşılıq tekliflerini berir.
Bundan ğayrı, Ukrainanıñ topraqlarında halqara gumanitar uquqnıñ qaidelerini uyğun riayet etüvni, şu cümleden 1949 s. arman ayınıñ 12-sindeki Cenkniñ qurbalarnını qoruma aqqında Jenevre şartnamesinden kelgen Ukrainanıñ halqara-uquqiy mecburiyetlerini, olarğa qoşma protokollarnı ve halqara gumanitar uquq meselelerinde başqa halqara añlaşmalarnı yerine ketirmege temin etmek maqsadınen Ukrainanıñ şarqında silâlı çatışmanen bağlı olğan çağıruvlarnı esapqa alıp, Ukraina Nazirler Kabinetiniñ 2017 s. çiçek ayınıñ 26-sındaki № 329 buyruğınen Ukrainada halqara gumanitar uquqnıñ qaidelerini qullanuv ve yerine ketirüv meseleleri müessiseler arası eyyet teşkil etildi.
Ukraina vitse baş naziri – Ukrainanıñ vaqtınca işğal etilgen topraqlarınıñ reintegratsiya meseleleri naziri vazifesine tayin etilgen kişi Müessiseler arası eyyetniñ başıdır. Onıñ terkibinde eyyetniñ muntazam azaları, eyyetniñ razınen iştirak etken azaları, halqara gumanitar teşkilâtlar, içtimaiy teşkilâtlar ve ilmiy/ilmiy-oquv müessiseleriniñ vekilleridir.
Müessiseler arası eyyet, Ukraina Nazirler Kabinetinde halqara gumanitar uquq pıtağında Ukrainanıñ haqlara-uquqiy mecburiyetlerini yerine ketirmege yardım etüv saasında çalışqan ve aşağıdaki meseleler içün yardımcı organdır:
- gumanitar uquq saasında esas ameliy meselelerni tesbit etüv;
- qısqa ve uzun müddetli prioritetlerni tesbit etüv;
- bütün cevapkâr taraflarnıñ olarnı yerine ketirmeleri;
- tesbit etilgen meselelerni çezmege nezaret etüv ve olarnıñ semereligini qıymetledirüv.