Ukraina Prezidentiniñ 2021 senesi saban ayınıñ 24-ündeki No 117/2021 emrinen Ukraina milliy telükesizlik ve mudafaa şurasınıñ Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar şeerini işğalden azat ve reintegratsiya etüv strategiyası (qısqa. – Strategiya) aqqında qararı areketlendirildi.

MTMŞnıñ mezkür qararınıñ 3. maddesini yerine ketirmek içün Ukraina Nazirler Kabinetiniñ 29.09.2021 No 1171-р buyruğınen Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar şeerini işğalden azat ve reintegratsiya etüv strategiyasını yerine ketirüv tedbirler planları (qısqa. – Tedbirler planı) tasdıqlandı.

Tedbirler planında aşağıdaki esas yönelişerde 158 tedbirni keçirmege esapqa alınır:

• İnsannıñ aq-uquqlarını qoruma
• Rusiye Federatsiyasınıñ silâlı tecavuzı ve Ukrainanıñ topraqlarını vaqtınca işğali neticesinde aqları ve qanuniy menfaatı bozğan Ukraina vatandaşları ve Ukrainanıñ uquqiy kişilerini uquqiy qoruma
• İqtisadiy siyaset
• İçtimaiy ve gumanitar siyaseti
• Malümat siyaseti
• Milliy sebatnı quvetleştirüv
• Halqara işdeşlik
• Mudafaa ve telükesizlik siyaseti
• Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar şeeriniñ topraqlarınıñ işğalden azat etilmesini temin etüvge dair devlet siyasetiniñ hususiyetleri

Rfnıñ tolu miqyaslı tecavuzı sebebinden şu anda bazı bölgeler, şu cümleden vaqtınca işğal etilgen Qırım MCnen sıñırılanğan topraqlar, tecavuzcı bir devletniñ quvetleri tarafından tutula. Böylece, 2022 senesi kiçik aynıñ 24-ünden soñ Plannıñ tedbirleriniñ büyük qısmını kerçekleştirmege imkânsız oldı.

Bu buyruqnı qabul etken soñ er eki sene ve vaqtınca işğal etilgen Qırım MC ve AQyar şeerini işğalden azat etecek soñ ReNazirligi, tesbit etilgen yol-yoruqqa köre ve Ukraina Nazirler Kabinetine tedbirler planına deñişmelerni kirsetüvge dair tekliflerni bermek maqsadınen tedbirler planını yerine ketirüvniñ semereligini talil eter.

ReNazirliginiñ Strategiyasınıñ müddetinde aşağıdaki şeyler yapıldı.

1. Ukrainağa qarşı silâlı tecavuz neticesinde serbestlikten marum etilgen olaraq tanınğan kişiler ve içtimaiy qoruma tedbirlerini keçirüv meseleleri müessiseler arası eyyetniñ 11den ziyade oturışı keçirildi. Neticesinde müessiseler arası eyyet, eñ az 140 kişige qanunlarnıñ tesbit etkeni miqdarda bücet parasını bermege qarar berdi.
2. Ukraina Nazirler Kabinetiniñ  11.12.2019 No1122 buyruğınen tasdıqlanğan Ukrainağa qarşı silâlı tecavuz neticesinde serbestlikten marum etilgen olaraq tanınğan kişiler azat etilecek soñ olarnı içtimaiy ve uquqiy qoruma yol-yoruğınıñ 13. maddesine mücibi eñ az 418 kişige bir kerelik para yardımı ödendi.
3. Ukraina Nazirler Kabinetiniñ 2021 senesi ilk qış ayınıñ 23-ündeki No 1370 “Ukrainağa qarşı silâlı tecavuz neticesinde serbestlikten marum etilgen olaraq tanınğan kişiler azat etilecek soñ olarnı içtimaiy ve uquqiy qoruma yol-yoruğına deñişmeler kirsetüv aqqında” buyruğı işlenip qabul etildi.
4. 2021 senesi ilk qış ayınıñ 9-ında BMTnıñ Baş Assambleyasınıñ 76/70 “Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar ş., Ukraina, Qara ve Azaq deñizlerini silâlaştıruv meselesi” buyruğı işlenmege ve qabul etilmege temin etildi. 2021 senesi ilk qış ayınıñ 16-sında BMTnıñ Baş Assambleyasınıñ 76/179 “Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar ş., Ukrainada insan aqları vaziyeti” buyruğı işlenmege ve qabul etilmege temin etildi.
5. Ukraina Nazirler Kabinetiniñ 20.03.2022 No 326 qararınen Rusiye Federatsiyasınıñ silâlı tecavuzı neticesinde Ukrainağa ketirilgen zeyin ve zararnı tesbit etüv yol-yoruğı tasdıqlandı.
6. Hızmetlerni raqamlaştıruv:

• Ukrainanıñ vaqtınca işğal etilgen topraqlarında yaşağan Ukraina vatandaşları içün “Diia” portalı vastasınen yeMalâtko kompleksli hızmetini bermege uyğunlaştırıldı.
• DAK içün “Diia” portalında Yañıdan qurmaq içün kredit müessisesiniñ (KfW) bergeni grant parasınen imtiyazlı ipoteka kreditini almağa niyeti aqqında ariza online şeklinde berme imkânı yaratıldı.
• Pensiya ve içtimsiy ödemelerni almağa devam etmek içün Ukraina Pensiya fondunıñ portalınıñ şahsiy kabinetinde “Diia.İmza” (“Diia.ID”) ihtisaslı elelktron imzası vastasınen pensia ve para ödemelerini (şu cümleden DAK) alıcılarnıñ uzaqtan identifikatsiya mehanizmi yaratıldı.
• “Diia” Portalı vastasınen DAKniñ faktik yaşağanı/bulunğanı yerni deñiştirüv aqqında elektron ariza berme imkânı yaratıldı.
• “Diia” Portalı vastasınen DAK içün kelecek altı aylıq müddetke para yardımını tayin etiv aqqında ariza ya da para yardımını ödemege toqtama aqqında ariza elektron şekilde berme imkâñı yaratıldı.

7. “Devlet içinde alınğan kişilerge imtiyazlı ipoteka kderitlerini berüv” bücet programmasını kerçekleştirüv çerçivesinde, Ukraina Nazirler Kabineti ve Almaniya Federativ Cumhuriyeti arasında maliyeviy işdeşlik aqqında añlaşmağa (2016 s. para) (2020 s. bozarğan aynıñ 3-ünde Kıyiv şeerinde kerçekleştirilgen, 2020 s. ilk qış ayınıñ 2-sindeki No 1037-IX Ukraina qanunınen ratifikatsiya etilgen, “Devlet içinde alınğan kişiler içün mesken” leyhası) mücibi 2021 senesi 241 devlet içinde alınğan kişi mesken aldı.

8. Studentlerniñ reintegratsiya saasına diqqat ayırıldı. Böylece, Donetsk ve Luhansk vilâyetleriniñ vaqtınca işğal etilgen topraqlarından, vaqtınca işğal etilgen Qırım MC ve Aqyar şeerinden gençlikniñ reintegratsiyasını temin etmek içün devlet bücetinde esapqa alınğan para qullanuv yol-yoruğını mükemelleştirmek maqsaadınen reintegratsiya kurslarına kirgen bir kişiniñ stipendiya teminatı, üç yaşayış asğarğa (bir kişi içün qara qış ayınıñ 1-inde tesbit etilgen çalışqan kişiler içün) arttı.

9. Ukraina Nazirler Kabinetiniñ 2021 s. çiçek ayınıñ 7-sindeki No 296-р buyruğınen ReNazirliginiñ azırlağanı Qırımtatar tilini inkişaf kontseptsiyası tasdıqlandı.

10. Ukraina Nazirler Kabinetiniñ 22.09.2021 No 993 qararınen latin urufatında qırımtatar tiliniñ elifbesi tasdıqlandı.

11. ReNazirliginiñ sımarışına 2021 senesi:

• “ATR” telekanalında qırımtatar tiliniñ şiveleri aqqında maarif videoları (30 daqqalıq 20 video);
• “Lâle” qırımtatar bala telekanalında balalarnı qırımtatar elifbesini ögretmege yönelgen qısqa çizgi filmler (2 daqqalıq 10 video) azırlanıp yayınlandı.

12. 2021 senesi ReNazirligi, Donetsk ve Luhansk vilâyetlerinde yerli yayınlamalarnı ve Qırımdan çıqmağa mecbur qalğann yayınlamalarnı destek leyhası muvafaqiyetnen bitirdi; 2021 senesiniñ neticesinde köre umumen 49 mln grivnağa 14 yayınlama (şu cümleden qırımtatar tilindeki eki yayınlama) destek aldı. 

Vaqtınca işğal etilgen topraqlarnıñ kerçek vaziyetini, anda yaşağan ealiniñ meselelerini esapqa alaraq, kelecekte ReNazirligi, vaqtınca işğal etilgen Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar şeerini işğalden azat etüv ve reintegratsiya strategiyasını yerine ketirmek içün tedbirler planını yañartmağa, ondan aktualligini coyğan ya da imkânsız olğan vazifelerni çıqarmağa, tesbit etilgen yol-yoruqta ilk kerekli yañı vazifelerni kirsetmege teşebbüs etecek.